Với ông bà, cha mẹ tôi, Bàn thờ gia tiên gần như là điều hiển nhiên. Không cần ai nhắc, cứ có nhà là có bàn thờ. Nó không chỉ là nơi thắp nhang ngày giỗ, ngày Tết, mà là chỗ để con cháu nhớ về cội nguồn, về người đã sinh ra mình.
Ngày nhỏ, tôi không hiểu nhiều. Chỉ thấy mỗi sáng mùng một hay ngày rằm, ba tôi đứng trước bàn thờ, chỉnh lại bát hương, thay chén nước rất chậm rãi. Sau này lớn lên mới hiểu, đó không phải nghi thức hình thức, mà là một thói quen mang tính tinh thần. Trong quan niệm truyền thống, không thờ cúng tổ tiên đồng nghĩa với việc “mất gốc”, thiếu đi sợi dây kết nối giữa các thế hệ.
Có người nói thẳng:
“Không thờ thì tổ tiên buồn.”
Cách nói có thể mang màu sắc tâm linh, nhưng ẩn sau đó là nỗi lo rằng con cháu dần quên đi nguồn cội của mình.
Cuộc sống hiện đại: Khi không gian và lối sống thay đổi
Thế nhưng, bước sang đời sống hiện đại, mọi thứ không còn đơn giản như trước. Nhà nhỏ hơn, chung cư nhiều hơn, nhịp sống nhanh hơn. Tôi từng sống ở căn hộ chỉ hơn 40m², xoay xở đủ thứ đã thấy chật, nói gì đến việc dành riêng một chỗ trang trọng cho bàn thờ.
Nhiều người trẻ quanh tôi chọn không lập bàn thờ gia tiên. Không phải vì bất kính, mà vì:
- Không gian không cho phép
- Ít thời gian chăm sóc
- Không quen với việc thờ cúng
- Hoặc đơn giản là giữ niềm tin theo cách riêng
Có người thay bàn thờ bằng một bức ảnh nhỏ treo tường. Có người chỉ về quê thắp nhang vào ngày giỗ. Có người lại tin rằng chỉ cần sống tử tế, nhớ đến ông bà trong lòng là đủ.
Vậy, trong trường hợp này, không lập bàn thờ có phải là sai?
Bàn thờ gia tiên có thực sự “bắt buộc” không?
Nếu hỏi dưới góc độ pháp luật hay xã hội hiện đại, câu trả lời rõ ràng là không bắt buộc. Không ai bị đánh giá chỉ vì trong nhà không có bàn thờ.
Ngay cả về mặt văn hóa, phong tục cũng dần linh hoạt hơn. Truyền thống không phải thứ bất di bất dịch, mà luôn thích nghi với đời sống thực tế. Cái quan trọng nằm ở thái độ của mỗi người với tổ tiên, chứ không phải hình thức bên ngoài.
Tôi từng nghe một câu rất hay:
“Thờ cúng là để nhắc người còn sống sống cho đúng, chứ không phải để làm cho người đã khuất.”
Nếu lập bàn thờ chỉ để “cho có”, bụi bặm, lạnh lẽo, thì liệu có còn ý nghĩa?
Thờ gia tiên theo cách của người hiện đại
Thực tế, rất nhiều gia đình ngày nay đang chọn cách thờ linh hoạt hơn:
- Bàn thờ nhỏ, gọn gàng, treo tường
- Chỉ thắp nhang ngày giỗ, lễ Tết
- Kết hợp bàn thờ tổ tiên với bàn thờ Phật
- Hoặc không có bàn thờ tại nhà, nhưng vẫn giữ lệ cúng giỗ tại quê
Tôi nghĩ, đây là một sự cân bằng hợp lý. Truyền thống được giữ lại, nhưng không trở thành gánh nặng. Quan trọng là người trong gia đình đều thấy thoải mái và đồng thuận.
Không thờ có phải là vô tâm?
Đây là điều nhiều người lo lắng nhất. Nhưng nhìn thẳng vào thực tế, có những gia đình không lập bàn thờ vẫn sống rất hiếu đạo. Họ chăm lo cha mẹ khi còn sống, nhớ ngày giỗ, dạy con trẻ về ông bà, về gia đình. Ngược lại, cũng có nhà bàn thờ rất lớn, rất đẹp, nhưng tình cảm giữa người với người lại lạnh nhạt.
Vậy nên, thờ hay không thờ không nói lên tất cả. Cách sống mới là điều quan trọng nhất.
Kết luận: Bắt buộc hay là lựa chọn?
Với tôi, câu trả lời là: bàn thờ gia tiên không bắt buộc, nhưng rất đáng để có – nếu điều kiện cho phép. Nó là một điểm tựa tinh thần, là nơi để mỗi người tự soi lại mình, nhất là trong những lúc chông chênh.
Nếu chưa thể lập bàn thờ hôm nay, cũng không sao. Chỉ cần trong lòng bạn vẫn có sự trân trọng với tổ tiên, vẫn sống tử tế với gia đình, thì truyền thống ấy vẫn đang được tiếp nối – theo một cách rất hiện đại.